1- دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام/ گروه تاریخ/ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، فردوسی مشهد، ایران 2- دانشیار گروه تاریخ/ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی/ دانشگاه فردوسی مشهد ، jabbasi@um.ac.ir 3- استادیار گروه تاریخ/ دانشکده ادبیات و علوم انسانی/ دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده: (3856 مشاهده)
چکیده اگرچه جنبش شعوبیه‌ی ایران حرکتی وسیع و دارای ابعاد متنوع بود، جریان شعوبیگری در جهان اسلام تنها به ایرانیان منحصر نبود. حکومت قومگرای اُموی با محوریت‌دادن به «عرب» در امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، زمینه‌ی نارضایتی سایر اقوام ساکن در سرزمینهای اسلامی را فراهم کرد. سیاستهای امویان در اندیشه و قلمِ جریان ضدشعوبی عصر عباسی تداوم یافت و واکنش نخبگان و تودههای غیرعرب مسلمان نسبت به این تفکر تبعیضآمیز به اشکال مختلف نمایان شد. این پژوهش در پی یافتن جریانهای مختلف جنبش شعوبیگری در میان اقوام غیرعرب مسلمان، به استثنای ایرانیان، در سدههای نخستین اسلامی است. نتیجه‌ی بررسیها نشان میدهد که نخبگان گروههای قومی بزرگ‌تر و مهم‌تر در جهان اسلام با تکیه بر توان فرهنگی و پیشینه‌ی تمدنی خود در برابر تحقیرهای ضدشعوبیان ایستادگی و افتخارات خود را مطرح کردند. نبطیها، قبطیها، مولدان اندلسی، سیاهان حبشی-سودانی و ترکان پنج گروه قومی بزرگی بودند که در برابر برتریطلبی عربی واکنش نشان دادند. گرچه از نخبگان این اقوام، میراث مکتوب انگشت‌شماری باقی مانده است، با تکیه بر گزارشهای منابع تاریخی، ادبی و دینی موجود میتوان دریافت که نخبگان این گروهها تلاش کردند تا افتخارات خود را بیان و دلایل برتری خود بر اعراب را نظریهمند کنند.
